De verleiding van een perfect verleden
Het moest het pronkstuk worden van de open dag in februari: een volledig immersieve, 3D-gereconstrueerde wandeling door de Amsterdamse Jordaan van het jaar 1650. Geen statische maquette, maar een levende simulatie gegenereerd door de nieuwste Gaussian Splatting technieken en historische data.
Maar toen de servers van het Turing-Lovelace Lab op maandagochtend de eerste beelden renderden, viel er een ongemakkelijke stilte in de zaal. De beelden waren prachtig. De grachten glinsterden, de gevels waren haarscherp. Maar er klopte iets niet.
“Het zag eruit als een ansichtkaart uit een souvenirwinkel,” zegt Dr. Joris van der Linden, programmadirecteur Design en initiatiefnemer van de ‘Deep City Sprint’. “De straten waren schoon. De mensen hadden allemaal gave tanden en schone kleren. Onze AI had, gebaseerd op de trainingsdata van klassieke 17e-eeuwse schilderkunst, de armoede, de stank en de ongelijkheid simpelweg ‘weggepoetst’.”
De clash tussen Code en Context
Wat volgde was een fascinerende, soms verhitte week waarin de fundamentele missie van Universiteit van Europees Ivy (UEI) op de proef werd gesteld. Aan de ene kant stonden de masterstudenten Computer Science. Zij hadden in recordtijd een werkend model gebouwd dat technisch perfect draaide op de headsets. Hun algoritme, getraind om ‘ruis’ te verwijderen, zag de historische realiteit van modder en verval als data-fouten die gecorrigeerd moesten worden.
Aan de andere kant stonden de studenten van de PPE-faculteit (Philosophy, Politics & Economics). Zij betwistten de authenticiteit van de simulatie. “Als we dit tonen, plegen we geschiedvervalsing,” stelde derdejaars studente Anouk van der Wal tijdens de crisisvergadering op dinsdag. “We creëren een ‘Disney-versie’ van de Gouden Eeuw die nooit heeft bestaan.”
Het conflict legde een pijnlijk maar leerzaam mechanisme bloot: AI-modellen zijn fundamenteel ‘people pleasers’. Ze genereren wat waarschijnlijk is, en in hun dataset (vaak gedomineerd door geïdealiseerde schilderijen van de rijke elite) is een schone stad waarschijnlijker dan een vieze.
Het besluit: De fout als tentoonstelling
Op woensdagavond, met nog 24 uur te gaan tot de presentatie, nam het team onder leiding van rector Willem van Naaldwijk een ongebruikelijk besluit. In plaats van de code te ‘patchen’ of handmatig vuilniszakken en bedelaars in de virtuele wereld te modelleren, besloten ze de hallucinaties van het model centraal te stellen.
Tijdens de presentatie kregen bezoekers geen perfecte historische ervaring, maar een gesplitst scherm. Links: de ‘hallucinatie’ van de AI, schoon en steriel. Rechts: de ruwe data uit het stadsarchief (politierapporten over vechtpartijen, sterftecijfers door de pest).
“We hebben gefaald in het bouwen van een tijdmachine,” gaf Dr. Arun Patel (Applied AI) toe tijdens zijn openingswoord. “Maar we zijn geslaagd in het blootleggen van de bias in onze datasets. Als we AI onze geschiedenis laten vertellen zonder menselijke correctie, krijgen we een sprookje.”
Een nieuw protocol voor Digitaal Erfgoed
De ‘Deep City Sprint’ heeft onverwacht geleid tot een blijvend resultaat: het Protocol voor Algoritmische Archeologie. Dit document, opgesteld door de studenten zelf, stelt richtlijnen voor hoe historische data getraind moet worden. Een van de regels: “Data-hiaten mogen niet worden opgevuld door probabiliteit alleen, maar moeten visueel gemarkeerd worden als onzeker.”
Het project heeft de aandacht getrokken van het Amsterdam Museum, dat interesse heeft getoond om de ‘foute’ simulatie op te nemen in hun komende expositie over digitale ethiek. Het bewijst dat bij UEI de waarde van een project niet altijd zit in de perfecte werking van de techniek, maar in de kwaliteit van de vragen die het oproept.
De VR-brillen liggen inmiddels weer in de kast op Science Park 909, maar de discussie in de wandelgangen gaat onverminderd door. Want zoals dit project bewees: hoe slimmer de technologie, hoe belangrijker de menselijke blik.
Leave a Reply